Voor u ligt de kaderbrief 2024. De laatste twee jaar heeft het college van burgemeester en wethouders in samenwerking met de raad hard gewerkt aan een duurzaam, sociaal, groen en ondernemend Leiden. Met als rode draad: werken aan een leefbare stad waar mensen zich thuis voelen en zichzelf kunnen zijn. We hebben belangrijke stappen gezet in het realiseren van onze ambities en die van de gemeenteraad. Maar er is ook nog een hoop werk te doen. In deze kaderbrief stellen we de kaders vast voor de begroting voor volgend jaar. Hierbij kiezen we voor een behoedzaam financieel beleid met een sluitende meerjarenbegroting en voldoende ruimte in de begroting om toekomstige tegenslagen op te vangen.
Ontwikkelingen
De kaderbrief is opgesteld in een periode waarin we veel zien veranderen in Leiden. Er zijn verschillende projecten opgeleverd, waardoor de stad groeit en bloeit. Deze groei zien we ook in het aantal inwoners. Er wonen al meer dan honderddertigduizend mensen in Leiden. We zijn blij met de groei van de stad, maar vinden ook het kleinschalige karakter van Leiden en de leefbaarheid in alle wijken belangrijk. In een dichtbevolkte stad als Leiden is het belangrijk de schaarse ruimte goed te verdelen. We willen dat Leiden een fijne plek is voor iedereen. Daarom werken we aan het vergroenen van de stad, het verbeteren van de bereikbaarheid en het bouwen van betaalbare en duurzame woningen. Ook helpen we mensen uit de armoede te komen en te blijven. Daarnaast willen we dat alle Leidenaars, jong en oud, dezelfde kansen krijgen.
Naast de ontwikkelingen in de stad, heeft Leiden te maken met gebeurtenissen om ons heen. Spanningen in de wereld, zoals de oorlog in Oekraïne, de terroristische aanslagen in Israël en de oorlog in Gaza, zijn ook hier voelbaar. Hoe gaan we om met deze spanningen in onze stad? En hoe bieden we ruimte voor gesprek en blijven we respectvol met elkaar omgaan, ook als we het niet met elkaar eens zijn? De kracht van Leiden is dat inwoners naar elkaar luisteren en zich verbonden voelen. Dat draagt bij aan een krachtige samenleving en een veerkrachtige democratie. Als gemeente blijven we ons daarvoor inzetten. Juist in een tijd waarin dit niet altijd vanzelfsprekend is.
Ook dichter bij huis zien we veranderingen op ons afkomen. Op het moment dat deze kaderbrief is opgesteld, is er nog geen nieuw kabinet maar wel een hoofdlijnenakkoord 2024-2028. De komende tijd zal blijken wat dit akkoord betekent voor onze gemeente.
We staan voor grote opgaven: van het oplossen van de woningnood tot het verbeteren van de bestaanszekerheid van mensen. De komende tijd blijven we werken aan het vinden van oplossingen voor deze opgaven. Dat doen we samen met onze inwoners, bedrijven en instellingen. Maar ook met onze partners in de regio. Zo werken we samen aan een sterk Leiden en een krachtige regio.
We gaan door met het realiseren van onze ambities uit het beleidsakkoord ‘Samen leven in Leiden’ 2022-2026. Dat doen we langs de volgende thema’s:
We lichten deze inhoudelijke thema’s hieronder toe (1.1. t/m 1.3.). Ook staan we stil bij onze financiële positie (1.4.).
Komend jaar gaan we door op de ingeslagen weg: een leefbare en natuurrijke stad, waar je nu en in de toekomst prettig en gezond kan wonen. We bouwen verder aan onze mooie stad. We vergroenen de stad en voegen meer woningen toe. Ook breiden we onze energienetwerken uit, zodat we in 2050 energieneutraal kunnen zijn. Zo ontstaan leefbare wijken met werkruimte en voorzieningen op korte afstand van elkaar.
De bovengenoemde opgaven pakken we in samenhang op. Zo maken we tijdens rioolvervangingen de buurt klimaatbestendig en versterken we de biodiversiteit. Ook reserveren we ruimte in de grond voor het toekomstig warmtenet. Bij infrastructuurprojecten (bijvoorbeeld aan wegen of bruggen) kijken we hoe we de leefbaarheid kunnen verbeteren. Deze integrale blik passen we ook toe bij onze bouwopgave. De grotere woningbouwprojecten zijn dichtbij hoogwaardig openbaar vervoer, zoals bij de stations Leiden Centraal en Lammenschans, en langs de R-net-routes. Hiermee bieden we inwoners een alternatief voor de auto en zorgen we dat het minder druk wordt op de weg.
Om de woningnood te bestrijden, de verkeersveiligheid te vergroten en de gevolgen van de klimaatcrisis op te vangen is permanente aandacht en inzet nodig voor duurzame verstedelijking. Zeker in zo een dichtbevolkte stad als Leiden. Het college is daarom ook blij ook dit jaar weer hierin te kunnen investeren. Belangrijke besluiten bij deze kaderbrief zijn onder meer:
Een aantal voorbeelden waar we daarnaast de komende tijd aan blijven werken:
Komend jaar is sprake van een bijzondere omstandigheid rondom de reserve ‘Afkoopsommen Erfpacht’. In deze reserve zijn in het verleden de inkomsten vanuit de afkoop van erfpachtcanons gestort. Deze vallen jaarlijks, volgens een vastgesteld schema, vrij ter dekking van de kosten. Wat overblijft storten we – op basis van kaders van de raad – in de reserve grondexploitaties.
In overleg met de externe accountant is geconstateerd dat het schema waarlangs deze middelen vrijvallen wijzigt naar aanleiding van veranderde regelgeving. In de nieuwe situatie valt een deel van deze middelen in één keer vrij in plaats van geleidelijk. Hierdoor valt € 38 miljoen versneld vrij uit de reserve afkoopsommen erfpacht. Zie voor verdere technisch uitleg het hoofdstuk ‘Ontwikkeling kapitaallasten, schuldquote en reserve afkoopsommen erfpacht’.
Zoals uw gemeenteraad heeft besloten (raadsbesluit Nota Grondbeleid RV15.0043) blijven deze middelen in de basis beschikbaar voor uitgaven in relatie tot duurzame verstedelijking. Hierbij stelt het college van B&W voor om twee aan verstedelijkingsprojecten gerelateerde projecten uit deze middelen te dekken, namelijk Groene Loper Stationsweg (Stationsplein) en Herinrichting Lammenschansweg. Binnen vermogensbeheer grondexploitaties zijn ook nu al middelen gereserveerd voor het opvangen van onrendabele toppen van gebiedontwikkelingen. Door de complexiteit van ontwikkelen in een verdichte stad als Leiden en de tegenvallende marktomstandigheden verwachten we ook de overige middelen uit de vrijval van de reserve afloopsommen erfpacht nodig te hebben voor de verdere verstedelijkingsopgave.
We zetten de komende jaren in op het vergroten van de gezondheid, kansengelijkheid en bestaanszekerheid van onze inwoners. We volgen hierbij de ‘Visie Sociaal Domein’ (RV 19.0029).
Leiden is een sociale stad. We investeren daarom ook bij deze Kaderbrief in de sociale structuren en voorzieningen. We werken de komende periode daarom aan:
De afgelopen jaren is er binnen het sociaal domein sprake geweest van oplopende tekorten. Hierdoor stond een taakstelling van € 3,4 miljoen vanaf 2027 in de begroting. Bij de Kaderbrief 2023-2027 is besloten om deze taakstelling voor € 2,3 miljoen in te vullen per 2027. Bij deze Kaderbrief 2024-2028 stellen we voor om hiervoor de volgende budgetten in te zetten: de compensatie abonnementstarief Wmo (€ 750.000), structurele niet bestede budgetten (€ 1,35 miljoen) en een aantal kostenbesparende maatregelen (€ 198.000). Zie voor meer informatie over de invulling van de taakstelling sociaal domein programma 9. Na deze bijsturing resteert van de oorspronkelijke taakstelling van € 3,4 miljoen nog een taakstelling van € 1,1 miljoen. Hiertegenover is in de begroting in de 'behoedzaamheidsruimte' een budget opgenomen van dezelfde omvang. De behoedzaamheidstruimte is een vrij besteedbaar structureel budget in de begroting dat we aanhouden om structurele tegenvallers op te kunnen vangen.
Ondertussen zijn er helaas nieuwe tekorten binnen het sociaal domein. De tekorten worden voornamelijk veroorzaakt door de specialistische jeugdhulp. Deze tegenvallers binnen de jeugdhulp zijn niet volledig autonoom. Wij zijn van mening dat middels beleidskeuzes de beschikbare middelen voor jeugdhulp meer doelmatig kunnen worden besteed, zodat jongeren beter geholpen zijn en middelen terecht komen daar waar ze ook echt nodig zijn. Regionaal is er een Taskforce opgericht die hier op stuurt en voorstellen voor uitwerkt. Ook de landelijke acties rond de Hervormingsagenda Jeugd moeten hieraan bijdragen.
Door de aanvullende tekorten loopt de taakstelling binnen het sociaal domein op met € 4,2 miljoen. Tot en met 2026 vangen we deze extra tekorten volledig op vanuit de reserve sociaal domein. Zo is er voldoende tijd om hervormingen voor te bereiden. Vanaf 2027 willen we de taakstelling van € 4,2 met maatregelen gaan invullen. Als behoedzaamheidmaatregel verhogen we de behoedzaamheidsruimte met € 3,2 miljoen in 2027 en € 2,1 miljoen vanaf 2028. Zo bouwen we een prikkel in om daadwerkelijk hervormingen door te voeren voor een doelmatiger en rechtvaardiger beleid, waarbij we tegelijkertijd een flinke buffer aanhouden om in het hervormingentraject eventuele tegenvallers structureel op te vangen. De totale openstaande taakstelling sociaal domein is na deze kaderbrief € 5,3 miljoen vanaf 2027. Hiertegenover houden we in totaal in 2027 € 4,3 miljoen aan behoedzaamheidsruimte aan. Vanaf 2028 is de behoedzaamheidsruimte € 3,2 miljoen.
We hebben ook de afgelopen jaren al stappen gezet om dit tekort op te lossen. Binnen Holland Rijnland wordt door het programmateam een voorstel voorbereid voor het anders organiseren en sturen op de jeugdhulp (de taskforce jeugdhulp). Daarnaast zetten we lokaal in op de samenhang tussen de jeugdteams en de Sterke Sociale Basis en de verbinding met het onderwijs. Landelijk worden ook inspanningen gedaan op het gebied van jeugd. Zo wordt gewerkt aan de uitwerking van de Hervormingsagenda Jeugd en het beperken van de reikwijdte van de jeugdhulp. We verwachten dat de inzet landelijk, regionaal en lokaal voldoende is om de tekorten binnen het sociaal domein op te vangen. Daarom nemen we in deze kaderbrief een taakstelling op en rekken we de behoedzaamheidsruimte daar deels tegenover op. Zie voor meer informatie over de tekorten in het sociaal domein de financiële samenvatting.
Leiden is dé stad van internationale kennis en historische cultuur. We hebben een goed vestigingsklimaat: het is aantrekkelijk voor nieuwe ondernemers, kennisinstellingen, organisaties en (internationaal) talent om naar Leiden te komen. Maar ook voor de huidige ondernemers, maatschappelijke organisaties en de Leidenaars is Leiden een fijne stad om te wonen, werken, leren en ontspannen, met een goede balans tussen leefbaarheid en levendigheid. We werken steeds meer samen met de stad aan grote opgaven. Denk bijvoorbeeld aan opgaven op het gebied gezondheid, duurzaamheid en biodiversiteit, maar ook aan maatschappelijke vraagstukken als participatie en inclusie.
Een aantal voorbeelden waar we de komende tijd aan werken:
De afgelopen jaren was behoedzaamheid het devies in onze begroting. Door voorzichtig om te gaan met meevallers en behoudende aannames te maken over de ontwikkelingen bij het Rijk en in de economie, hielden we ruimte om tegenvallers op te vangen en te sparen voor nieuwe opgaven. Dit betaalt zich nu uit.
De financiële context voor deze kaderbrief is gunstiger geworden. De inflatie is gedaald en er is een stop gekomen op de jarenlange rentestijgingen. Ook heeft het demissionaire kabinet in de Voorjaarsnota een aantal maatregelen doorgevoerd die voor gemeenten goed uitpakken. Zo draaide het demissionaire kabinet de opschalingskorting terug. Een andere maatregel is dat gemeenten worden gecompenseerd voor de kostenontwikkeling voor de uitvoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo).
We hebben in onze begroting te maken met een aantal meevallers. Zo worden investeringen langzamer uitgevoerd dan begroot. Hierdoor houden we geld over. Ook hebben we te maken met een eenmalige vrijval binnen het vermogensbeheer grondexploitaties. Het geld dat vrijkomt gebruiken we voor het opvangen van nieuwe tegenvallers. Denk aan de hoge kosten voor de jeugdhulp. Na deze compensatie- en bijsturingsmaatregelen blijft ruimte in de begroting voor enkele belangrijke investeringswensen en beleidsambities. Een aantal grote ambities stelden we vorig jaar bewust uit, maar kunnen we nu wel financieren, zoals de aanpak van de Lammenschansweg, de verbouwing van de bibliotheek in de binnenstad en de volledige kosten voor nog eens drie scholen uit het Integraal Huisvestingsprogramma (IHP) plus een voorbereidingsbudget voor een vierde school.
Behoedzaamheid is het credo. Dat heeft ons de afgelopen jaren immers veel opgeleverd. Mede door de behoedzame koers in voorbije begrotingen, staat Leiden er financieel goed voor. We zijn dan ook trots dat we een meerjarig sluitende begroting aan u kunnen presenteren. Tegelijkertijd zien we nog steeds de nodige onzekerheden om ons heen. We blijven dus nadrukkelijk sturen op een gezonde financiële positie met voldoende (ook structurele) buffers om de begroting meerjarig sluitend te houden. Dit doen we bijvoorbeeld door bij te sturen op de tekorten binnen het sociaal domein en gelijktijdig de structurele behoedzaamheidsruimte te vergroten. Zie voor een uitgebreidere analyse de financiële samenvatting.