Het afgelopen jaar hebben we ons ingezet voor een groen, duurzaam, sociaal en ondernemend Leiden. Samen met Leiden werkten we aan een leefbare stad. Met stevige ambities op het terrein van duurzaamheid, het bouwen van meer woningen en het verbeteren van de bereikbaarheid. Voor u ligt de eerste kaderbrief van dit college. In deze brief schetsen we de kaders voor de begroting van het volgende jaar.
De Kaderbrief 2023-2027 is opgesteld in een bewogen periode. De aanhoudende oorlog in Oekraïne, toegenomen inflatie en oplopende rente zorgen voor uitdagingen voor onze stad. Zo hebben we te maken met de organisatie van vluchtelingenopvang. Ook zien we dat inwoners, bedrijven en verenigingen in de financiële problemen komen door prijsstijgingen. Als gemeente pakken we onze verantwoordelijkheid en helpen we waar nodig en waar ons dat past. Tegelijkertijd raakt de huidige economische situatie ook de gemeente zelf. Dit betekent dat we keuzes moeten maken om een goede balans te houden tussen de ambities voor de stad en onze financiële positie. In de voorliggende kaderbrief maken we deze keuzes.
Naast bovenstaande ontwikkelingen zijn er een aantal factoren die van invloed zijn op onze ambities. Onzekerheid rondom stikstofregelgeving en de overbelasting van het elektriciteitsnet (netcongestie) zorgen voor nieuwe uitdagingen in Leiden. Niet alleen voor onze bouwopgave, maar ook voor de snelheid waarmee de energietransitie gerealiseerd kan worden en mobiliteitsprojecten kunnen worden uitgevoerd. Daar bovenop komen de huidige personeelstekorten, waardoor risico’s ontstaan zowel op economisch als maatschappelijk vlak. Gezien de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en de oplopende vergrijzing, is het te verwachten dat deze trend de komende jaren doorzet.
Kortom, meerdere uitdagingen waar we als stad mee te maken hebben, maar waar we samen de schouders onder blijven zetten om passende antwoorden te vinden. Ondanks deze uitdagingen is het ons gelukt een sluitende meerjarenbegroting op te stellen voor de periode 2023-2027.
In deze turbulente tijd waarin we te maken hebben met een woningtekort, de energiecrisis en klimaatverandering, is het belangrijk dat we in oplossingen blijven denken. En problemen ombuigen naar nieuwe kansen, passend bij de sociale en ondernemende stad die we als Leiden zijn. Het college zet daarom flinke stappen op gebied van het verduurzamen, vergroenen en het klimaatbestendig maken van de stad. We maken de omslag naar schone energievormen en bestrijden energiearmoede zoveel mogelijk. Ook zet het college zich in voor het bouwen van meer duurzame, toegankelijke en betaalbare woningen en het verbeteren van de bereikbaarheid. Daarnaast spelen we in op acute vraagstukken die zich voordoen, zoals het opvangen van vluchtelingen en het compenseren van Leidenaars die hun energierekeningen niet meer kunnen betalen.
Dat we in Leiden goede stappen zetten, blijkt uit de recent verschenen Atlas voor Gemeenten 2023. In deze jaarlijkse publicatie scoort Leiden een mooie derde plek in de woonaantrekkelijkheidsindex. Daarmee staat Leiden in de top 3 van meest aantrekkelijke steden om in te wonen. In de Atlas voor Gemeenten worden de vijftig grootste stedelijke gemeenten met elkaar vergeleken.
Ook de komende periode blijven we doorbouwen aan een leefbare stad. Hieronder lichten we kort toe welke stappen we zetten. Dat doen we langs de volgende drie thema's:
1. Duurzame en inclusieve stad;
2. Sociale en gezonde stad;
3. Internationale stad van kennis en historische cultuur.
We werken aan een duurzaam Leiden. In het jaar 2050 willen we energieneutraal zijn. Een stad die bestand is tegen de effecten van klimaatverandering. Daarnaast willen we een inclusieve stad zijn, waarin voor elke Leidenaar een passende woning beschikbaar is en waar passend werk binnen acceptabele afstand kan worden gevonden. We bouwen aan leefgemeenschappen, met voldoende voorzieningen in de buurt.
Een aantal voorbeelden waar we de komende tijd aan werken:
Dit jaar rapporteren we anders over de uitgaven uit de reserve Duurzame Stad en de prestaties die daarmee gepaard gaan. Dit gebeurt niet meer in een aparte notitie – het Financieel Perspectief Duurzame Stad (FPDS) –, maar in de Begroting zelf, bij de betreffende begrotingsprogramma’s. Dit maakt het mogelijk om uitgaven en prestaties op duurzaamheidsthema’s, die voorheen in het FPDS stonden (zoals ‘Fiets-op-1’), beter te relateren aan de andere ambities in dat begrotingsprogramma (zoals ‘Bereikbaarheid’). En middelen die in de reserve Duurzame Stad beschikbaar zijn voor de energietransitie kunnen beter worden toegelicht in samenhang met de middelen die het Rijk beschikbaar stelt voor capaciteit voor klimaat- en energiebeleid en voor de aanpak van energiearmoede.
We hopen u op deze manier beter inzicht te kunnen geven in de relaties tussen verschillende financiële stromen. Voor die situaties waar duurzaamheidsambities uit verschillende begrotingsprogramma’s een relatie hebben met elkaar, voegen we een aparte duurzaamheidsparagraaf toe aan de begroting. Daarnaast is er via leiden.incijfers.nl een dashboard ‘ruimtegebruik en duurzaamheid’ ontwikkeld om zo de monitoringsinformatie te bundelen. Deze andere wijze van rapporteren heeft geen consequenties voor de omvang van de beschikbare middelen voor de verschillende duurzaamheidsopgaven.
Ook in 2023 richten we ons op het vergroten van de bestaanszekerheid, kansengelijkheid en gezondheid van onze inwoners. Dat betekent dat we ons inzetten voor een dak boven ieders hoofd, voldoende inkomen en kansen voor Leidenaars, met name voor jongeren en kinderen die opgroeien in onze stad. We houden vast aan onze ‘Visie Sociaal Domein’, waarbinnen we investeren in een prettig stadsklimaat met een goede sociale basisinfrastructuur.
Een aantal voorbeelden waar we de komende tijd aan werken:
Het blijft een uitdaging om de uitgaven en inkomsten binnen het hek rond het sociaal domein in evenwicht te houden. Daarvoor zijn we ook afhankelijk van besluitvorming op rijksniveau. Er was al langere tijd sprake van een structureel tekort, maar dat is vanaf april jl. verder opgelopen door een hogere begroting voor de jeugdhulp voor 2024. Dit tekort willen we dekken door de inzet van de reserve sociaal domein tot en met 2026. Dat is mogelijk dankzij (onder andere) een groot positief resultaat voor 2022. Verder gaan we maatregelen voorbereiden richting de Kaderbrief 2024 om de taakstelling binnen het sociaal domein structureel met € 2,3 miljoen in te vullen. Op korte termijn starten we met het uitwerken van opties hiervoor. De uitkomsten van de Hervormingsagenda Jeugdhulp worden hier bij betrokken.
Leiden biedt als Stad van Ontdekkingen (‘Internationale kennis en Historische cultuur’) een goed vestigingsklimaat. Voor nieuwe ondernemers, bezoekers, en (internationaal) talent, en voor gevestigde ondernemers, maatschappelijke organisaties en de Leidenaars. Dat wil zeggen dat het voor iedereen fijn wonen, werken, leren en recreëren is, met een goede balans tussen leefbaarheid en levendigheid. Daarvoor werken we steeds meer samen met de stad aan grote opgaven, zoals duurzaamheid en biodiversiteit. Ook werken we aan maatschappelijke vraagstukken, zoals participatie en inclusie.
Een aantal voorbeelden waar we de komende tijd aan werken:
Het is van belang dat we als gemeente een goede balans weten te vinden tussen de noodzakelijke investeringen voor Leiden en de toegenomen druk op onze financiële positie. De economische onzekerheden om ons heen zijn zeer groot. Vooral de onzekerheden rondom de ontwikkeling van de rente en inflatie (met name energieprijzen) zorgen ervoor dat we in deze kaderbrief forse aannames moeten doen. Hierbij balanceren we tussen het niet té optimistisch zijn, waardoor de financiële positie onzeker wordt, maar ook niet té pessimistisch zijn, waardoor investeringen stoppen en voorzieningen in de stad wellicht onterecht moeten worden wegbezuinigd.
Een complicerende factor is de aanpassing van het Gemeentefonds door het kabinet. Vanuit dit fonds ontvangen gemeenten geld voor het uitvoeren van de gemeentelijke taken. Deze aanpassing zorgt ervoor dat gemeenten vanaf 2026 aanzienlijk minder middelen ontvangen voor het uitvoeren van hun taken. Hoewel het kabinet in de Voorjaarsnota het Gemeentefonds met € 1 miljard heeft aangevuld, is nog steeds sprake van een aanzienlijke teruggang. Dit maakt het voor gemeenten, en dus ook voor Leiden, lastiger om structurele uitgaven te doen. In de financiële samenvatting van deze kaderbrief leest u meer over onze financiële positie, en de beheersmaatregelen die we nemen.
Kijkend naar de uitdagingen die op onze stad afkomen en de financiële vooruitzichten, heeft het college kaders opgesteld voor de periode 2023-2027. Hierin hebben we keuzes gemaakt, omdat niet alles zonder meer haalbaar is in deze meerjarenbegroting. Ondanks de financiële onzekerheid is het gelukt een sluitende meerjarenbegroting op te stellen. Zo houden we koers en blijven we investeren in belangrijke zaken zoals duurzaamheid, woningbouw en schone mobiliteit. In lijn met de plannen uit het beleidsakkoord ‘Samen leven in Leiden’ 2022-2026 gaan we vol vertrouwen voorwaarts om resultaten voor de stad te bereiken.
Hieronder vindt u de belangrijkste keuzes uit deze kaderbrief:
In de volgende hoofdstukken leest u meer over de financiële onderbouwing en specifieke kaders per programma, uitgewerkt per beleidsthema.